Là người gốc Huế, năm 1970, Nguyễn Như Ánh bỏ tiền túi, tự sang du học tại Đại học Dormun, CHLB Đức. Anh theo học chuyên ngành Điện tử truyền tin, tốt nghiệp vào năm 1976 và quyết định sinh sống, định cư tại đây. Hỏi anh: Chắc anh tốt nghiệp xuất sắc nên mới tìm ngay được việc làm và có nhiều nơi mời như thế? Anh trả lời thật thà: Không, phải nói thật là tôi tốt nghiệp chỉ thuộc loại trung bình thôi. Nhưng khác với một số quốc gia, tại Đức, người ta không đề cao sự xuất sắc về bằng cấp. Người Đức tuyển người chủ yếu theo khả năng làm việc thông qua phỏng vấn. Tôi cũng khá ngạc nhiên vì họ còn trò chuyện, khuyên tôi không nên làm lâu ở một chỗ mà nên làm việc ở nhiều công ty để tích lũy kinh nghiệm.
Nơi đầu tiên mà chàng kỹ sư trẻ Như Ánh làm việc là bộ phận nghiên cứu và thiết kế của một công ty chuyên sản xuất máy tia laser để đo lường vận tốc, chất liệu của vật liệu, máy móc. Cũng cần nói thêm, sau này người ta còn ứng dụng phương pháp vừa nêu để thiết kế, sản xuất các máy bắn tốc độ xe hơi cho cảnh sát giao thông, hay dùng để đo trọng lượng của máy bay, trọng lượng của xe vận tải…
Sau hai năm đầu làm việc, một công ty khác biết đến Như Ánh và mời anh làm việc, đảm nhiệm vai trò giám đốc ở bộ phận nghiên cứu thiết kế về các thiết bị điện tử đo lường cho kỹ thuật môi trường. Vào khoảng thời gian đó, do Đức đang gặp khó khăn nhiều trong môi trường, nên họ tập trung vào lĩnh vực này và công nghệ phát triển rất mạnh. Công việc thuận lợi, ổn định. Nhưng vào năm 1980, người con của Như Ánh đến tuổi đi học. Đắn đo, suy nghĩ, cuối cùng anh quyết định cùng gia đình chuyển đến Munich sinh sống, để con mình có điều kiện học hành tốt hơn. Như Ánh cũng không biết trước, do sự chuyển biến này, mà đường công danh, sự nghiệp của anh bước qua giai đoạn mới, mang đầy dấu ấn thành công.
Nói về việc mình được nhận vào hãng ARRI nổi tiếng, Như Ánh thổ lộ: Đây cũng là sự tình cờ, năm 1980, tôi quyết định chuyển về Munich là vì con tôi. Tôi viết đơn xin việc vào hãng ARRI. Sau khi xem xét, họ nhận tôi và bố trí làm việc ở bộ phận thiết kế hệ thống hỗ trợ và kỹ thuật máy quay phim. Làm việc được khoảng một năm, hãng giao cho tôi dự án mới về thiết bị điều khiển tự động hóa về đèn, âm thanh, cần cẩu cho các studio điện ảnh và truyền hình.
Sau hai năm mày mò nghiên cứu, Như Ánh và các cộng sự thực hiện thành công dự án. Vì thế, đến năm 1982, anh được Hội đồng quản trị của ARRI cử làm giám đốc kỹ thuật điện tử. Điều đáng nói là vào thời điểm đó, Như Ánh là người ngoại quốc duy nhất trong bộ phận nghiên cứu thiết kế của “gã khổng lồ” và cũng là người nhỏ con nhất. Nhắc lại chuyện này, Như Ánh cười vui. Đó là niềm vui của “người nhỏ con nhất” đang gặt hái thành công tại một hãng lớn không chỉ của Đức mà còn của thế giới.
Lâu nay, có nhiều ý kiến cho rằng, người Đức thường khá tự tôn và có ý phân biệt, nếu không muốn nói là xem thường người nước ngoài. Nhưng thực tế không hẳn vậy. Như Ánh nói: Người Đức có đầu óc thực dụng rất cao. Đúng là họ cũng có cái nhìn khác về người nước ngoài, nhưng nếu bạn làm việc hiệu quả, có khả năng tổ chức, luôn sáng tạo những gì mới nhất, mang lại lợi ích lâu dài, thì họ sẽ sử dụng mình. Hơn thế, người Đức rất tôn trọng kỷ luật, tuân thủ rất nghiêm túc các quyết định của cấp trên. Nói về vị trí lãnh đạo của mình, Như Ánh cho biết: Có thể sau lưng mình họ bàn tán điều này điều nọ, nhưng người Đức rất kỷ luật. Khi họp có thể bàn bạc, thảo luận, nếu có ý kiến không đồng ý, có thể tranh luận song phẳng, nhưng khi tôi đã quyết thì mọi người đều tôn trọng thực hiện. Trong công việc thì họ rất nể tôi, kể cả cấp trên. Thậm chí nhiều ban bệ khác còn nhờ tôi thuyết phục cấp trên về những dự án, hay vấn đề nào đấy của họ mà cấp trên không chấp thuận.
Như Ánh không giấu giếm niềm vui, sự hãnh diện vì trong thời gian làm Giám đốc Thiết kế kỹ thuật điện của hãng ARRI, anh đã sáng tạo được máy quay phim đời mới Arriflex 535. Đây là chiếc máy hiện đại nhất lúc bấy giờ, có với chức năng điện tử có thể dùng computer để lập trình, điều khiển, giúp con người sáng tạo nghệ thuật đầy hiệu quả. Riêng bộ phận elktronics variable shutter (bộ cửa chập tự động) của Arriflex 535 được nhận giải Oscar kỹ thuật vào năm 1985. Khỏi phải nói, giới kỹ thuật điện ảnh thế giới, kể cả các studio lớn ở Hollywood lúc đó cũng đánh giá cao chiếc máy này.
Những tưởng sự nghiệp của mình sẽ gắn bó cùng ARRI, nhưng những yếu tố bên ngoài đã tác động đến nhiều công việc của Nguyễn Như Ánh sau này. Đấy là vào khoảng năm 1998, hãng ARRI gặp khủng hoảng về tổ chức. Hai ông chủ của hãng không thỏa thuận được với nhau, vì thế nhiều công trình, dự án bị lãng quên nên một số người bị sa thải. Lúc ấy Như Ánh còn được hội đồng quản trị giao phụ trách cả bộ phận cơ, quang học để tiếp tục thực hiện các dự án. Để tháo gỡ những bế tắc, anh kêu gọi, mời các công ty khác hợp tác. Nhân cơ hội đó, anh còn thành lập công ty riêng chuyên tư vấn, thiết kế mẫu máy cho ARRI (sau này là cho nhiều công ty khác). Dấu ấn cuối cùng của Như Ánh tại “ông lớn” này là chiếc máy ARRICAM. Trong đó có bộ phận videoassist lấy hình ảnh qua video xem trước khi dựng phim để tiết kiệm chi phí.
Một vài lần từ Đức trở về VN, Nguyễn Như Ánh hiểu và biết nền điện ảnh nước nhà còn nhiều khó khăn. Với mong muốn góp chút ít công sức cho sự phát triển trong lĩnh vực này, anh từng làm việc với Cục Điện ảnh VN và một số Cty XNK văn hóa, hợp tác trong đào tạo và tư vấn kỹ thuật điện ảnh. Dù vậy, không phải mọi việc đều thuận lợi. Có lần anh tư vấn cho phía Việt Nam nên mua thiết bị điện ảnh như thế nào, nhưng lại vướng mắc về cơ chế. Ví dụ xin 1 tỉ đồng để mua máy, đến khi duyệt xong đã mất hơn 1 năm, khi ấy có thể loại máy mình mua đã lạc hậu. Anh nói: Nếu cơ chế uyển chuyển thì vừa đỡ lãng phí vừa có hiệu quả cao. Có lẽ một phần vì lý do này, mà Như Ánh đã quyết định thành lập công ty tại quê hương, để mọi việc có thể nhanh hơn, hiệu quả hơn.
Một người tài năng đã đóng góp nhiều cho sự phát triển của kỹ thuật điện ảnh Đức, người đó chắc chắn sẽ rất hữu ích cho nền điện ảnh nước nhà.
Hạ Huyền
