Khiêm nhường và Kiêu ngạo

I. Gía trị của khiêm nhường :

    Khiêm nhường là thái độ tự hạ mình xuống. Người khiêm nhường không phải là không biết giá trị của mình. Nhưng người ấy biết so sánh mình với Chúa để rồi không tự đề cao mình, và cũng không hạ người khác xuống.

    Có lẽ ít ai muốn làm người khiêm nhường, nhưng khiêm nhường là một mỹ đức được Chúa yêu quý và mời gọi : "Hãy học cùng Ta vì Ta hiền lành và khiêm nhượng thật trong lòng"( Mt 11,29a ). Đối với từ ngữ VN : khiêm nhường, khiêm nhượng, khiêm tốn, khiêm nhu, khiêm hạ, khiêm cung... cũng chỉ là một thứ, một nghĩa như nhau, tùy theo ngôn ngữ người sử dụng. Thánh Kinh cho biết nhiều phước hạnh Chúa dành cho người khiêm nhường, tác giả sách Châm ngôn và Thánh vịnh thường hay đề cập ( Cn 15,33 v 22,4 v 29,23; Tv 9,12 ). Isai nói rõ hơn đức khiêm nhường có một vẻ đẹp làm tươi tỉnh tâm linh ( Is 57,15 ). Đặc biệt trong Tân ước, Thánh ký Matthêu ghi nhận lời dạy của Chúa Giêsu ( GS ) :

            - "Ai tự hạ, coi mình như trẻ nhỏ, người ấy sẽ là người lớn nhất Nước Trời"( Mt 18,4 ).

            - "Phúc thay ai hiền lành, vì họ sẽ được Đất Hứa làm gia nghiệp"( Mt 5,4 ).

    Thánh Kinh còn cho  thấy trong thư Giacôbê và Phêrô :

            - "Thiên Chúa ( TC ) chống lại kẻ kiêu ngạo, nhưng ban ơn cho kẻ khiêm nhường"( Gc 4,6 ).

            - "Anh em hãy lấy đức khiêm nhường mà đối xử với nhau, vì TC chống lại kẻ kiêu ngạo, nhưng ban ơn cho kẻ khiêm nhường. Vậy anh em hãy tự khiêm tự hạ dưới bàn tay uy quyền của TC, để Người cất nhắc anh em khi đến thời Người đã định"( I Pr 5,5-6 ).

    Sở dĩ người khiêm nhường được Chúa ban phước, vì người khiêm nhường biết đặt đúng vị trí của mình trong tương quan với Chúa và với người. Với Chúa, người khiêm nhường thừa nhận mình là vật thụ tạo tùy thuộc vào ân huệ và sự cung cấp, dẫn dắt của Chúa. Với người, người khiêm nhường nhận mình là một người phục vụ  tha nhân vô điều kiện. Yêu anh em như chính bản thân mình; yêu cha mẹ và không bao giờ lớn tiếng, la mắng hay quát tháo cha mẹ. Ai khiêm nhường với cha mẹ, ngọt ngào với cha mẹ là người biết kính sợ TC. ( Mời đọc thêm bài "Hiếu kính với cha mẹ" trên nhãn "Bài suy niệm 4" của Blog này ).

    Mỗi chúng ta cần nhờ ơn Chúa để sống khiêm nhường trước mặt Chúa và trước mặt mọi người. Có thái độ sống như vậy chúng ta mới có thể thực hành hai điều răn lớn của Chúa : Kính Chúa và yêu người.

    Khi tường thuật dụ ngôn "Chọn chỗ thấp nhất"( x Lc 14,7-11 ), Luca không chỉ nhắc lại lời khuyên xử thế của Đức GS, nhưng đối tượng mà Đức GS nhắm tới trước hết là Pharisieu, cùng đến dự tiệc với Người trong nhà ông thủ lĩnh nhóm Biệt phái. Họ tỏ ra là những con người ham hố chức quyền địa vị hơn ai hết. Họ muốn tỏ ra cho người khác biết họ quan trọng, đáng kính, đáng nể như thế nào. Thái độ đó đã làm cho Đức GS và những người khác khó chịu, và Ngài đã lên tiếng.

    Đoạn Tin Mừng muốn dẫn chúng ta đi xa hơn thế. Từ thái độ kiêu ngạo của Biệt phái, qua đó Chúa muốn dạy chúng ta phải có thái độ khiêm hạ và biết sống vô vị lợi với anh em. Thật ra, trước mặt Chúa hay trong Vương quốc Nước Trời chúng ta có gì mà vênh vang tự đắc, có gì mà lên mặt dằn đời...tất cả những gì chúng ta có được là do ơn ban của TC mà thôi. Thái độ biết ơn trân trọng là thái độ của kẻ sĩ, của bậc hiền triết Đông Phương. Đức GS còn khuyên chúng ta biết nhìn xa hơn một chút : Chúng ta phải biết nghĩ đến những người cần đến mình hơn là nghĩ đến những người giống mình. Làm ơn, làm điều tốt là giúp cho những kẻ thiếu thốn, nghèo hèn, tật nguyền...vì chính họ không có khả năng lo cho số phận hẩm hiu của họ, họ cũng không có khả năng đền ơn đáp nghĩa cho những hành động vị tha bác ái của chúng ta. Làm ơn cho kẻ không thể đền ơn thì giá trị của chúng ta càng được nhân lên vì tính vô vị lợi của nó, tính vị tha trong hành động ấy được nâng cao rất nhiều ( x Lc 14,12-14 ). TC là Đấng sẽ nâng những con người khiêm hạ lên, thì cũng chính TC sẽ làm cho phúc của người ban ơn tràn đầy hơn, "sẽ được đáp lễ trong ngày các kẻ lành sống lại"( Lc 14,14b ). Khiêm nhường là khuôn mặt của tình yêu. Vì yêu thương con người, TC đã xuống ngang tầm những kẻ hèn mọn, những trẻ thơ, những kẻ yếu đuối. Chúa không kết thân với người giàu có quyền thế nhưng luôn quan tâm những người nghèo, người bị ruồng bỏ, người ốm yếu tật nguyền, Ngài an ủi và chữa lành cho họ. TC đứng về phía người nghèo, người khiêm hạ là thế.

    Đời sống tôn giáo càng được biểu hiện ra ngoài bằng nhiều hình thức dễ coi, dễ nổi...thì trong tâm hồn chúng ta cần phải tràn đầy tinh thần khiêm nhường. Đức GS chính là mẫu gương của sự khiêm nhường, Ngài là Đấng cao cả hơn ai hết nhưng lại chọn chỗ thấp hèn nhất, tăm tối nhất để sinh ra. Ngài cũng là Đấng vô vị lợi nhất, ban phát rộng rãi và nhưng không. Đức GS là tột đỉnh của Tình yêu : "Không có tình yêu nào lớn hơn tình yêu hiến mạng sống mình cho người mình yêu". Đức GS tột đỉnh của sự khiêm tốn. Là một vị TC quyền năng, nhưng Ngài đã hạ mình làm kiếp phàm nhân. Là bậc Thầy trong thiên hạ, lại quỳ xuống rửa chân cho các đệ tử. Vì thế còn gì mà chúng ta không theo gương Ngài sống đúng tư cách công dân Nước Trời. Khiêm tốn sống như Chúa GS là không sống cho riêng mình mà sống cho người khác, dùng tài năng của mình để phục vụ tha nhân.

    Kinh Magnificat là lời kinh bất hủ, ca ngợi quyền năng và tình yêu của TC, Đấng làm những kỳ công nơi những con người bé mọn, khiêm nhu. Đức Maria là người đã đi đầu cho chúng ta noi theo, vì Người sống đúng vai trò nữ tì của Chúa. Bài học khiêm hạ của Chúa GS, Mẹ Maria và các Thánh là cơm bánh giúp chúng ta sống và lớn lên hằng ngày. Chúa yêu thương người nhỏ bé và chúc phúc cho kẻ làm mà không kể công.

II. Tai hại của kiêu ngạo :

    Đã có lời tiên tri cách đây gần 2000 năm : "Người ta sẽ ra ích kỷ, ham tiền bạc, khoác lác, kiêu ngạo, nói lộng ngôn, không vâng lời cha mẹ, vô ân bạc nghĩa, phạm thượng"( 2 Tm 3,2 ). 

    "Kiêu ngạo là lòng yêu quá mức đối với sự ưu tú của mình - về ngoại hình, trí tuệ, hoặc sự vui thú phi pháp do chúng ta suy nghĩ không có ai hơn mình"( Trích từ cuốn "Bảy tội chính" của Đức HY Fulton Sheen, trang 37 ). Kiêu ngạo là tính xấu nguy hiểm nhất vì nó đứng đầu và làm phát sinh các tật xấu khác. Trong kinh "Bảy mối tội đầu" có câu : "Thứ nhất khiêm nhượng chớ kiêu ngạo". Không phải vô cớ mà "Kiêu ngạo" được đưa lên đầu danh sách bảy mối tội. Theo các nhà tu đức, thần dữ kiêu ngạo luôn có những chiêu thức cực kỳ nguy hiểm và có tài điều khiển làm cho sáu thần dữ của sáu mối tội kia có sức mạnh "đánh đâu thắng đó". Khi đã để cho thần dữ kiêu ngạo hoạt động trong lòng thì việc hà tiện, dâm dục, hờn giận, mê ăn uống, ghen ghét, làm biếng là điều dễ dàng. Một trong những chiêu thức tài tình nhất của thần dữ kiêu ngạo là tặng cho con người ta sự ngộ nhận mình là đạo đức, là thánh thiện, là khiêm nhượng, là từ thiện, là bác ái hơn người, và luôn luôn hơn người một cách chủ quan. Nhưng thật ra tất cả những điều ấy đều là sự giả dối, sự tự đánh lừa mình từ trong tận gốc rễ. Cách suy nghĩ, cách sống ấy của những người Pharisieu xưa đã bị Đức GS vạch mặt thần dữ kiêu ngạo trong họ và lên án nghiêm khắc.

    Cả chúng ta nữa, lời rao giảng của Đức GS đã hơn 2000 năm vẫn chưa thẩm thấu và thay đổi được cái căn tính tồi tệ ấy trong mỗi con người hôm nay. Chiêu thức "cám dỗ làm điều tốt" vẫn luôn luôn được rao bán hoặc biếu không, khuyến mãi khắp nơi trên thế giới và trong cõi lòng thâm sâu của ta. Cái vỏ bọc đạo đức bề ngoài cho thấy, không phải chúng ta không biết thế nào là đạo đức, nhưng chúng ta lại chấp nhận theo cách đạo đức được hướng dẫn bởi thần dữ kiêu ngạo, không phải bởi Thần Khí của TC. Tự nhận cho mình trách nhiệm xây dựng Giáo Hội ( GH ) theo kiểu của mình là phải chỉ trích, lên án, rêu rao, phản đối...mà chưa kịp suy niệm cho ra những ý định tuyệt vời của TC; tự nhận cho mình một công tác mang tầm vóc tổ chức của GH để thành lập ủy ban này, tập thể kia mà không được ủy thác; tự tôn phong cho mình một vai trò quan trọng trong GH ngang tầm với ý định riêng tư của cõi lòng mình... hoặc cụ thể hơn, tôi phải làm cái gì đó to hơn, lớn hơn người đi trước tôi, hoặc hơn những nơi khác. Tôi phải làm ông kia bà nọ trong  giáo xứ vì mấy người này làm chẳng ra chi; phải có tôi, có sự đóng góp của tôi thì việc mới thành công được... Tất cả, tất cả những suy nghĩ ấy đều có thể bị đánh lừa bởi sự giả dối của "thần dữ kiêu ngạo thật trong lòng" đang chỉ đạo. Một cái tôi to đùng !

Hình như kiêu ngạo cũng một phần nào đó thuộc bản tính con người, không nhiều thì ít ai cũng có. Bà George Eliot nhận định : "Có những người giống như những con gà trống, cứ tưởng mặt trời mọc lên là để nghe nó gáy". Chưa kể những người "nổ" nhiều, tôi tưởng là họ sanh ở Hiroshima và Nagazaki ! Kinh Thánh cho biết kiêu ngạo dẫn đến nhiều tai hại, đó là cái tội đầu tiên, từ thuở bình minh nhân loại mới bắt đầu. Ai cũng biết nhân loại bị đánh mất tình trạng diễm phúc sơ khai, nên ngày hôm nay chúng ta phải đau khổ và phải chết. Kiêu ngạo đến thì sỉ nhục cũng đến nữa, còn khôn ngoan vẫn ở với người khiêm nhường ( Cn 11,2 ). Kiêu ngạo sinh ra tranh cãi ( Cn 13,1 v 28,25 ); nó sẽ làm hạ thấp giá trị con người xuống ( Cn 29,23 ).

    Nhiều gương kim cổ cho thấy biết bao tai hại của kiêu ngạo và phước hạnh của khiêm nhường : Vua Pharaon ( Xh 5,2 ), Nebucatnetsa ( Daniel 4,30 ), Besatxa ( Daniel 5,23 ) vì kiêu ngạo mà bị Chúa luận phạt, trong khi các đầy tớ khiêm nhường của Chúa như Môise, Daniel được Chúa tôn cao. Saolê vì kiêu ngạo mà bị truất ngôi để nhường cho người khiêm nhường là David ( II Samuel 6,20-22 ). Thiên thần Luxipher vì kiêu ngạo mà trở thành ma quỉ ( Is 14,12 ); trong khi Chúa GS hạ mình thì được tôn vinh : "Đức GS Kitô, vốn dĩ là TC, mà không nghĩ phải nhất quyết duy trì địa vị ngang hàng với TC. Nhưng đã hoàn toàn trút bỏ vinh quang, mặc lấy thân nô lệ, trở nên giống phàm nhân, sống như người trần thế. Người lại còn hạ mình, vâng lời cho đến nỗi bằng lòng chịu chết, chết trên thập tự. Chính vì thế, TC đã siêu tôn Người và tặng ban danh hiệu trổi vượt trên muôn ngàn danh hiệu..."( Plip 2,6-9 ). Có lẽ chúng ta cũng đã quan sát nhiều gương trong lịch sử, hay gương của người xung quanh, cũng như kinh nghiệm của chính chúng ta cho thấy kiêu ngạo mang đến thất bại, đổ vỡ, xấu hổ; trong khi khiêm nhường đem đến phước hạnh, thành công và tôn trọng.

    Trên một ngọn đồi ở Palestina có một nghĩa trang được gọi tên là "Thành phố đợi chờ" như ở Đà Lạt vậy. Thông thường, vào tháng Adar, người Do Thái cho sơn trắng lại những mồ mả. Một người đi đường vào mùa xuân trong một ngày nắng ráo sẽ thấy những mồ mả được quyét vôi trắng phản chiếu ánh mặt trời trông thật xinh đẹp, nhưng bên trong những mồ mả này thì đầy những xương người mà bất kỳ ai đụng đến đều bị coi là ô uế ( Ds 19,16 ). Đó là bức tranh rõ ràng về các đạo sĩ Do Thái giáo mà Chúa GS đã vẽ nên. Tất cả hành động của họ bề ngoài là hành động của người sùng kính, nhưng tấm lòng bên trong thì đầy dẫy tội lỗi. Chúa GS rất ghét tính kiêu ngạo của họ, nên đã có lần Chúa nói : "Khốn cho các ngươi...Các ngươi giống như mồ mả tô vôi, bên ngoài có vẻ đẹp, nhưng bên trong thì đầy xương người chết và đủ mọi thứ ô uế"( Mt 23,27 ). Mắng mà mắng "như mồ mả tô vôi" thì đúng là quá nặng lời ! Trong bài suy niệm Chúa chữa lành người mù, tôi có dẫn câu nói của Chúa GS ám chỉ người Biệt phái : "Nếu các ông đui mù thì các ông đã chẳng có tội. Nhưng vì các ông nói rằng : "Chúng tôi thấy" nên tội các ông vẫn còn đó"( Jn 9,41 ). Kiêu ngạo của Biệt phái cũng là kiêu ngạo của chúng ta ngày hôm nay ! Kiêu ngạo phát xuất từ trong lòng chúng ta như một căn bệnh tiềm ẩn, vì cái tôi của ta quá lớn nên chẳng ai góp ý được; sự cộc cằn hằn học của ta khiến người khác tránh né, không muốn lên tiếng, không muốn đối thoại. Chúng ta cần phát giác các triệu chứng của nó để nhờ ơn Chúa kịp thời chữa trị. Theo tôi, sau đây là một số triệu chứng của kiêu ngạo :

        1. Nhạo báng : Người kiêu ngạo hay nhạo báng tức là chê bai, chỉ trích người khác ( Cn 21,24 ).

        2. Tự cho mình là khôn ngoan : Người kiêu ngạo tự cho mình là khôn nên chẳng bao giờ nghe ý kiến ai cả ( Cn 26,12 ).

        3. Tự khen mình : Người kiêu ngạo hay khoe tài năng, đức độ, thành công của mình ( Lc 18,11 ).

        4. Nổi giận : Người kiêu ngạo thường nổi giận khi thấy có người khác làm trái ý mình. Như trường hợp Ha-man trong sách Ê-xơ-tê hay Na-a-man trong II Các Vua 5.

        5. Phục vụ bất đắc dĩ : Người kiêu ngạo thường phục vụ như một việc bổn phận, bắt buộc phải làm, chứ không phải vì yêu thương mà phục vụ.

    Chúng ta có thể suy gẫm Lời Chúa cũng như kinh nghiệm trong đời để tìm ra nhiều triệu chứng khác của kiêu ngạo. Điều quan trọng là mỗi người chúng ta biết mình rồi kịp thời sửa chữa, nhờ Chúa biến đổi mỗi ngày chúng ta sống trong tinh thần khiêm nhường, chứ chẳng phải suy gẫm sâu sắc để rồi phê phán, chê trách người khác. Sống không tham vọng và hoàn toàn vô vị lợi, đó là phương thế chắc chắn chinh phục được lòng TC và lòng người ta.

III. Cầu nguyện :

    Lạy Chúa, xin giúp con luôn nhớ sự kiêu ngạo đi trước những thất bại, sa ngã. Xin cho con nhạy biết khi triệu chứng kiêu ngạo đến với con. Xin giúp con thật sự khiêm nhường trước mặt Ngài, xin ban cho con tấm lòng khiêm nhường như một đứa trẻ để con mãi mãi được ở trong vòng tay yêu thương của Chúa.

JB.SĨ TRỌNG.